31. edycja Malta Festival Poznań odbywa się pod hasłem „Powrót na ziemię / Back to the Ground” – z wirtualnych przestrzeni pandemicznych miesięcy wracamy między ludzi, do sztuki przeżywanej na żywo, w przestrzeni miejskiej, w plenerze, a także w wygodnym fotelu w teatrze. Wracamy też z programem międzynarodowym, który w zeszłym roku ze względu na pandemię koronawirusa musieliśmy anulować. Naszym gościem będzie w tym roku Milo Rau – reżyser nazywany przez krytyków „najbardziej wpływowym” („Die Zeit”), „najczęściej nagradzanym” („Le Soir”), „najciekawszym” („De Standaard”) i „najambitniejszym” („The Guardian”) artystą naszych czasów. Jego obecność otwiera na Malcie nowy nurt programowy – Portret Artysty / Artystki.
Po zakończeniu Idiomów, które przez 10 lat wyznaczały główny program festiwalu, skupimy się na przybliżaniu twórczości wybitnych twórców i twórczyń współczesnej kultury – zarówno teatru, jak i literatury. W przypadku Idiomów wyznacznikiem programu było zagadnienie, które zadawaliśmy do rozwinięcia kuratorowi – wybranemu artyście / artystce. W kolejnych edycjach wyznacznikiem będzie sam artysta / artystka. W ramach maltańskich Portretów będziemy pokazywać spektakle, o których w Polsce mówi się i pisze, a które rzadko można obejrzeć na żywo; produkować i koprodukować wydarzenia teatralne i muzyczne; a także dyskutować o sposobie pracy danego twórcy: zarówno jej stronie artystycznej, jak i praktycznej. Jakie tematy i język ją definiują, jakie poglądy na świat się z niej wyłaniają? I szerzej: co interesuje twórców i publiczność za granicą? Jak w innych kontekstach społecznych ludzie kultury odpowiadają na pytanie, które stawia wszystkim współczesny świat? Będą nas interesować również sprawy ważne dla środowiska artystycznego: jak system, w którego ramach artysta tworzy, wpływa na jego pracę? Jakie ograniczenia narzuca, co czyni możliwym? Planujemy debaty z artystami i artystkami, ich współpracownikami i osobami zajmującymi się badawczo ich twórczością.
Program otwiera osoba Milo Raua, który zarówno jako reżyser, jak i dyrektor NTGent w Gandawie redefiniuje współczesny język teatralny, proponuje nowe metody współpracy i relacji między twórcami i publicznością. W swoich spektaklach, filmach, książkach, politycznych interwencjach bierze na warsztat historyczne i współczesne konflikty, zbrodnie, społeczne i polityczne tabu, zastanawia się nad alternatywnymi rozwiązaniami dla globalnych układów podporządkowanych kapitalistycznej logice. Łącząc aktywizm i sztukę, udowadnia, że teatr polityczny ma sens i moc sprawczą. Tworzy jednocześnie teatr solidarnościowy, oparty na przekonaniu, że sztuka należy do wszystkich: każda i każdy, kto bierze w niej udział, jest pełnoprawnym twórcą, łącznie z asystentkami i pracownikami technicznymi.
Swoją wizję teatru Milo Rau sformułował w manifeście opublikowanym po objęciu dyrekcji NTGent w 2018 r. To wizja teatru pokonującego ograniczenia repertuarowej instytucji miejskiej, czyli ze stałym zespołem aktorskim, zamkniętej nie tylko na innych aktorów i aktorki, lecz przede wszystkim na nieprofesjonalistów, mało mobilnej, rzadko decydującej się na pracę w innych częściach świata. Rau stworzył nowy model teatru – politycznego, mobilnego i kreatywnego. Powstała instytucja posługująca się nowoczesną estetyką, będąca pośrednikiem między światem a miastem, włączająca Gandawczyków w swoje działania przez poruszanie ważnych społecznie tematów, bezpośredni udział mieszkańców i mieszkanek w projektach performatywnych, a także przez rozbudowany program warsztatów i debat.
Współpraca z NTGent wyznaczy również edycję Malty w 2022 r. Międzynarodowy program Malty zostanie poświęcony flamandzkiemu reżyserowi Lukowi Percevalowi, który od 2019 r. jest artystą rezydentem gandawskiego teatru. Jeden z najważniejszych twórców teatralnych w Europie powrócił do pracy we Flandrii po 14-letniej emigracji do Niemiec. Rok 2023 będzie z kolei należeć do Orhana Pamuka. Twórczość tureckiego pisarza, laureata Nagrody Nobla, wyznaczy za dwa lata program performatywny i dyskursywny festiwalu Malta.
Twórczość portretowanego artysty / artystki wpływa też na inne elementy programowe Malty. Wieczorny cykl teatralny zdominowała w tym roku obecność Komuny Warszawa, czyli – jak mówią jego członkowie – „pogrobowca i spadkobiercy” Komuny Otwock, jednej z najciekawszych polskich niezależnych grup artystycznych przełomu XX i XXI w., funkcjonującej na pograniczu sztuki i aktywizmu społecznego. W programie znalazło się pięć spektakli wyprodukowanych przez Komunę, w tym jeden koprodukowany z Teatrem Polskim w Poznaniu. Wieloletni aktywizm i zaangażowanie twórców Komuny wynikało, podobnie jak w przypadku Milo Raua, z poczucia solidarności i odpowiedzialności za rzeczywistość, w której funkcjonujemy. Przez lata teatr deklarował się jako „anarchistyczna wspólnota działań”, propagująca solidarność jako podstawę współistnienia. Do dzisiaj Komuna podobnie jak Rau wierzy w ludzką współpracę, widzi sens we wspólnocie. Praca na jej rzecz prowadzi do poszerzenia artystycznego pola i jawi się jako strategia oporu wobec podporządkowywania każdego działania logice zysku.
Właśnie opór będzie tematem tegorocznego Forum. W dyskursywnym, kierowanym do szerokiej publiczności programie Malty poddajemy pod dyskusję strategie ruchów oporu ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń 2020 r., kiedy w czasie lockdownu na ulice Stanów Zjednoczonych, Białorusi, Brazylii, Polski wyszły tysiące ludzi, protestując przeciwko systemowej niesprawiedliwości państwa. Opór nie zawsze musi mieć jednak formę ulicznej, zbiorowej demonstracji. Może wyraża się również w prostych gestach ludzkiej solidarności. Może mieć charakter niejawny i dobrze widoczny w przestrzeni publicznej, tymczasowy i trwały, lokalny i globalny.
Opór, zaangażowanie, solidarność i odpowiedzialność są wspólnym tematycznym mianownikiem dla tegorocznego programu międzynarodowego, maltańskiej prezentacji Komuny Warszawa, Forum, a także dla Generatora, który od 2013 r. łączy na Malcie sztukę i aktywizm. W zeszłym roku artyści i artystki przyglądali się społecznym kontekstom wody, w tym roku tematem Generatora Malta jest kolejny z żywiołów – ziemia. Kto – państwa, obywatele, międzynarodowe organizacje, społeczeństwa – ma prawo nazywać się jej właścicielem i dlaczego? Kto o tym decyduje? Co powinno być kluczowe w naszej relacji z ziemią, skoro nasze życie – kulturowe, gospodarcze, społeczne i w ogóle biologiczne – jest możliwe tak długo, jak pozwoli nam na to ziemia? W ramach konkursu Zaklepane / Ground Rules (program od kilku lat powstaje w formie otwartego konkursu dla środowisk artystycznych) zrealizowaliśmy dziewięć premierowych polskich i zagranicznych projektów związanych z ziemią rozumianą jako grunt, gleba, materia i żywioł.
Powrót na ziemię jest również powrotem do korzeni Malty – do lat 90. XX w., gdy po dekadach komunizmu wolność odżywała i nabierała nowych znaczeń. Maltańskie projekty, pokazywane najpierw nad Jeziorem Maltańskim, a później na ulicach, placach, skwerach całego miasta, były dostępne dla każdego widza, który chciał stać się częścią wspólnoty. Mamy poczucie, że pandemia na nowo wyzwoliła potrzebę wspólnego świętowania i celebrowania bycia razem. Będzie wspólne siedzenie na trawie, tańce, śmiech i łzy, wspólne przeżywanie działań performerów, tancerek, muzyków, aktorek, cyrkowców – żonglerek i klaunów, akrobatek, którzy na czas festiwalu przejmą we władanie miasto. Główna część wydarzeń odbędzie się w parkach Wieniawskiego i Moniuszki, do których przenosimy się po 11 latach z pl. Wolności. Zapraszamy na spektakle dla małych i dużych, akcje i koncerty do oglądania w ciągu dnia i wieczorami. Szeroko prezentowany będzie w tym roku teatr poznański, zarówno w plenerze, jak i w przestrzeniach zamkniętych. W programie znalazły się aż cztery premierowe spektakle.
Szczególnym wydarzeniem tegorocznej edycji będzie prapremiera koncertu Projekt Krynicki, który tworzy trzech wybitnych kompozytorów polskiej muzyki poważnej – Paweł Mykietyn, Alek Nowak i Paweł Szymański. Każdy z nich specjalnie na zamówienie Malty przygotował muzykę do wierszy Ryszarda Krynickiego, jednego z najważniejszych polskich poetów współczesnych. Mimo iż artysta mieszka obecnie w Krakowie, większość życia spędził w Poznaniu. W 2018 r. otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Poznania. Każdy z utworów skomponowanych do wierszy Krynickiego ma inną formę i powstał na inny skład instrumentalny. Jedną z kompozycji wykona Sinfonia Varsovia pod batutą Bassema Akiki. Na zakończenie koncertu Mariusz „Wilk” Wilczyński wykona z orkiestrą seans rysowania i animacji na żywo do utworu Bolero Maurice’a Ravela.
Jak co roku siłą Malty jest różnorodność i konsekwencja. Konsekwentnie łączymy różne światy, pokazujemy, jak rzeczy nieoczywiste, na pozór niezależne połączone przez talent twórczy i siłę sztuki stają się dostępne dla każdej osoby wiedzionej ciekawością poznania. Tej ciekawości naszym widzom i widzkom nigdy nie brakuje. Będzie się działo!